Kičmeni disk
Čovečija kičma je u najvećoj meri pokretna zahvaljujući disku koji je umetnut između dva tela pršljena, zbog čega se nazivaju i međupršljenski kolutovi. Preko hrskavičave površine stoje diskovi u tesnoj vezi sa telom pršljena. Međupršljenski kolutovi, kao što i samo ime označava imaju oblik diska. Na njima razlikujemo spoljni, čvrsti vlaknasti vezivni pojas (analus fibrosus) a u centru raspoređenu želatinoznu masu (nucleus pulposus). Vlaknasti prsten je još ojačan vlaknima koja se pružaju u suprotnim pravcima.
Pošto između prvog i drugog vratnog pršljenja nema diskova, čovek ima šest vratnih, dvanaest grudnih i pet slabinskih diskova. Krsna i trtična kost obično nemaju diskove i okoštale su. Diskusi se, prema tome, određuju prema pršljenovima koji se nalaze iznad njih. Za primer peti lumbalni disk prema tome leži između petog lumbalnog pršljena i krsne kosti.
Očuvanje funkcije međupršljenskog diska je u zavisnosti od njegovog zdravog tkiva. Samo u zdravom međupršljenskom disku može proticati od pritiska zavisna, neophodna tečnost. Pre svega to su biohemijski, fizikalni i mehanički uslovi, kojima disk kao amortizer olakšava pokrete kičme. Medupršljenski disk služi, slično vodenom jastuku, za to da prihvati potrese kičme i reguliše meru kretanja. Naravno, ovde se radi o jednom daleko komplikovanijem funkcionalnom sistemu nego što se na ovom mestu može opisati. Za razumevanje bolesnih pojava dovoljan je prethodni opis. Moguće bolesti izazvane dejstvom diska na nervni sistem biće jasne ako se vidi odnos diska prema kičmenoj moždini u lumbalnom delu, kao i njegov odnos prema nervnim vlaknima koja prolaze tim delom kičmenog kanala. Različito držanje i položaj čoveka dovode do znatnih promena pritiska, pre svega u jezgru kičmenog diska.
Kod čoveka u uspravnom stavu stvoreni pritisak u mirovanju stoji u fiziološkoj ravnoteži sa otporom želatinoznog jezgra. Ukoliko dođe do poremećaja vertikalnog pritiska na kičmu u stavu mirovanja, stvore se promene zapremine u pomenutoj tečnosti između pršljenskih tela. Pored ovalno izdužene promene oblika želatinoznog jezgra i prstena, dolazi do suženja međupršljenskog prostora. Dugi i jaki ligamenti (Ligamentum longitudinale anterius i posterius) koji se pružaju odozgo do dole, po telu i ivicama pršljenova, staraju se za dopunsku stabilizaciju opterećenog diska pri pokretu.
Temelj funkcionisanja kičmenog stuba Pokretni segment
Značaj zdravog diska biće razumljiviji ako se posmatra kao središte pokretljivosti kičmenog stuba. Pokretni segment se sastoji od tela pršljena iznad i ispod diska, luka pršljena sa pršljenskim zglobovima i njihovim ligamentima, nervima, krvnim sudovima kao i delovima leđne muskulature. Zdrav kičmeni disk, posmatran kao poluzglob zajedno sa malim pršljenskim zglobovima, omogućava pokrete naginjanja i održavanja pravca kretanja kičmenog stuba. Zbir svih pokretnih segmenata gradi funkcionalno jedinstvo kičme. Želatinozno jezgro kičmenog diska omogućava međusobnu pokretljivost pršljenova.
Kod savijanja tela pomera se Nucleus pulposusa (želatinozno jezgro) unazad, kičmeni disk se pozadi izdiže, a napred spušta. Kod istezanja ili savijanja tela unazad događa se suprotno.
Jasno je da stepen opterećenja zdravog diska određuje pokretljivost segmenta kretanja a time i kičmenog stuba. Bolesne promene kičmenog diska dovode do funkcionalnih smetnji i do ograničenja pokretljivosti. Ako su mali zglobovi pršljena pogođeni, dolazi do poremećaja u smislu nemogućnosti održavanja pravca kretanja. Pojave koštane isrtošenosti na malim zglobovima pršljenova i okolnim ivicama tela pršljena, mogu same ili u spoju sa prenapregnutim vezama da dovedu do lokalnog ili "zračećeg" bola
Prenos bola kod oboljenja kičmenog stuba i diska, vrši se sistemom mnogobrojnih finih nerava. Oni se protežu do tela pršljenova, granaju se u ligamente i dospevaju do diskova. Pogrešno opterećenje mišića odgovara dejstvu raznokrake poluge i dovodi do neravnomernog zatezanja mišića. Napred navedena različita opterećenja pod pritiskom na disk, kod različitih položaja tela, su merenjem izračunata. Opterećenje trećeg slabinskog diska, koji se nalazi između trećeg i četvrtog slabinskog pršljena kod sedenja i kod saginjanja a primer kada domaćica u jednoj suviše niskoj sudoperi ispira posuđe iznosi oko 140 kg. Pri sedenju sa napred napregnutim grudnim košem opterećenje prelazi 175 kg (slika 6). Najniži pritisak u kičmenom disku je kod leđnog i bočnog položaja tela. Zbog toga se tom položaju pridaje poseban značaj u lečenju bolesti diska i u postoperativnom postupku.
Specijalistička ordinacija za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju
Spontano izlečenje kičmenog diska:
U izuzetnim slučajevima može doći do učvršćivanja ili fibroziranja obolelog diska od strane okolnog tkiva. Tada se mogu smanjiti, pa čak i nestati ne samo smetnje u leđima nego i bolovi u nogama. Tendencija povratka u prethodno manje bolno stanje zavisi od veličine stvaranja prskotina i pukotina kao i od veličine ispalog tkiva diska. Delikatno je pitanje kliničke dijagnoze protruzije i prolapsa diska jer se teško razlikuju. Ako je uzrok bolova u leđima i nogama samo protruzija diska, postoji mogućnost spontanog "samoizlečenja", čime se može objasniti nestanak tegoba, na primer kod pacijenata koji dugo čekaju na operaciju. Nasuprot tome, kod prolapsa kičmenog diska dolazi veoma retko do spontanog povlačenja bolova. Rendgenski se može utvrditi proces samoizlečenja značajnim smanjenjem visine prostora između pršljenova i procesa međusobnog oslanjanja kostiju.
Promene obolelog kičmenog diska
Degeneracija kičmenog diska: Od 20. godine života počinju promene na kičmenom disku. Radi se o povratnim (reverzibilnim) promenama koje karakteriše povećan gubitak tečnosti tkiva diska, naročito iz želatinoznog jezgra i koja ne pred-stavljaju oboljenje. Ove promene su uobičajene kod svakog čoveka. Dejstvom posebnih unutrašnjih i spoljašnjih uslova, stvaraju se prskotine i pukotine zbog kojih se kičmeni disk smanjuje (kao blato kad se suši). Ovaj u detaljima vrlo teško razumljiv fiziološki i hemijski proces starenja povlači gubitak normalnih ili fizioloških osobina kičmenog diska: disk postaje neelastičan i njegova funkcija odbojnika u pokretima kičmenog stuba se smanjuje. Kod mladih Ijudi dolazi do ravnomernog rasporeda sila pritiska i istezanja od želatinskog jezgra do vlaknastog prstena dok kod starijih dolazi do poremećaja rasporeda ovih sila jer disk gubi elastičnost. Dalje napredovanje promena tkiva ugrožava sposobnost prihvatanja i raspodele sila na disk. Kičmeni disk gubi svoja prvobitna svojstva i degeneriše se. Ovakvo stanje se, po funkcionalnom svojstvu može uporediti sa praznom automobilskom gumom.
Pomeranje kičmenog diska:
Opisano stvaranje naprslina i pukotina u kičmenom disku uslov su da se želatinozno jezgro, sa ili bez dela vlaknastog prstena, pomeri. U tom slučaju može da dođe do isturanja diska (protrusio) ili do ispada diska (prolapsus).
Ako je spoljašnji vlaknasti prsten (anulus fibrosus) neoštećen, onda je zbog pritiska želatinoznog jezgra (nucleus pulposus) pomeren, tako da se govori o protruziji kičmenog diska. Ako je spoljni vlaknasti prsten šupljikav ili naprsao i tkivo iz središta kičmenog diska, želatinozno jezgro, oslobođeno i izašlo van omotača tkiva, tad dolazi do prolapsa kičmenog diska. Pravac prolapsa je ili pozadi na jednu stranu, ili pozadi na obe strane ili pozadi ka sredini. Ukoliko je želatinozno jezgro, kao što je to obično slučaj, ispalo sa delom vlaknastog prstena, tada se radi o delimično sekvestriranom disku. Ispadi delimično sekvestriranog diska mogu ležati ispod stražnje uzdužne veze i nju izgurati napred u pršljenski kanal ili preseći ovu stražnju uzdužnu vezu i to tako da slobodno strče, ili da budu izgurani u pršljenski kanal.
