Ankilozantni spondilitis
Ankilozantni spondilitis je retka reumatska bolest koja uglavnom zahvata kičmu, a rjeđe napada zglobove udova, pluća, srce, skeletne mišiće i oko. U konačnom stadijumu redovno dovodi do manjeg ili većeg stepena ukočenosti kičme.
Uzrok spondilitisa nije poznat, ali se zna da se češće javlja u pojedinim porodicama. Spondilitis nije zarazna bolest, pa se stoga ne može prenositi dodirom. Znatno se češće javlja kod muškaraca nego kod žena. Računa se da na 4-5 muškaraca obolelih od ankilozantnog spondiliitisa dolazi jedna žena. Bolest obično počinje u dobi od 18 do 36 godina, a može se javiti i ranije, ali i nakon 50. godine života.
Što je ankilozantni spondilitis?
Reč spondilitis označava upalu, tj. artritis koji zahvata zglobove kičme. Ankilozantni znači da ta upala može dovesti do spajanja i ukočenosti zglobova kičmee koji su tom bolešću bili zahvaćeni.
Ankilozantni spondilitis se razlikuje od spondiloze koja takođe, i to znatno češće, zahvata kičmu. Kod spondiloze zbivaju se degenerativne promene uglavnom vezane za dob, a u ankilozantnom spondilitisu radi se o upali kičmee.
Najnovija istraživanja otkrila su da je ankilozantni spondilitis u gotovo 100°/o slučajeva povezan s antigenom HLA-B27. Zdrave osobe koje nose taj antigen znatno češće obolevaju od ankilozantnog spondilitisa nego osobe koje ga nemaju.
Bolest se u svom početku razvoja ispoljava bolom u donjem slabinskom delu kičme, tj. u krstima. Ti bolovi, ako ih lečimo u početku, potpuno iščezavaju, pa radna sposobnost ne bude smanjena, a to onda omogućuje normalan i nesmetan život.
Koji su znakovi spondilitisa?
Ankilozantni spondilitis u većini slučajeva počinje upalom krstačno-ilijačnih zglobova. Upala se zatim širi na zglobove kičme, na zglobove ruku i nogu. Kasnije na mjestima upale nastaje okoštavanje tkiva. Zbog toga u početku je glavni znak bol u krstima, koji bolesnika rano budi, i jutarnja ukočenost. Bol je lokalizirana duboko u stražnjici i često se seli s jedne na drugu stranu, i to u neodređenim nepravilnim vremenskim razmacima. Bol se može širiti prema trtici, natkolenici do kolena. U vrlo malom broja bolesnika bol se širi niz potkolenicu do nožnog zgloba i do palca. Kod malenog broja bolesnika prve smetnje ne nastaju u krstma već u kuku, kolenu ili kojem drugom zglobu. Usprkos tim teškoćama, često lekar ni pri najpomnijem ispitivanju ne otkriva ništa.
Neki bolesnici imaju samo umerene bolove koji traju kraće vrieme, zatim nestaju, pa se nakon izvesnog vremena (1-3 mjeseca, retko duže) opet pojave.
Drugi bolesnici, prolaze kroz faze aktivnog spondilitisa kod kojeg su smetnje jače. Oni se osećaju loše, gube na težini i lako se umaraju. To bolesnike odvodi lekaru radi pretraga krvi i rendgenološkog ispitivanja kičme, nakon čega se obično otkriva narav tih poteškoća. Kraći odmor u kući ili boravak u bolnici uz započeto lečenje brzo dovodi do iščezavanja bolova.
Kada je spondilitis već nekoliko mjeseci prisutan, javlja se zakočenost u krstima, koja traje samo nekoliko minuta i iščezava nakon razgibavanja, tuširanja ili uzimanja leka (Indocid, Naprosvn, Knavon i drugih). Uz to se javlja i bol, koja nije u vezi s telesnom aktivnosti. Javlja se rano, obično između 3 i 5 sati, i remeti miran san.
U daljem toku krstobolja postaje jača, jutarnja ukočenost u krstima produžava se do nekoliko sati, a javlja se i ukočenost u krstima nakon dužeg dnevnog mirovanja (sedenje na radnom mestu, popodnevni odmor). Vratni dio kičme, kukovi i udovi su obično bez ikakvih znakova.
Ponekad se javljaju znakovi aktiviranja spondilitisa koji pokazuje tendenciju širenja od krsta prema prsnom delu kičme ili čak u vratni dio. Daljim napredovanjem bolesti kičme postaje ukočena, obično u lagano pognutom položaju (koji podsjeća na tzv. "stav skijaša") ili u jako pogrbljenom položaju sa stvaranjem grbe na leđima (gdje je vrat ispružen, a glava pognuta prema dole i napred). Ovaj zadnji spomenuti stav tijela, odnosno držanje, mora se preduprediti određenim vežbama. Zbog toga valja uvijek imati na umu ovu činjenicu: ako se prvo liječenje preduzme dovoljno rano, retko će se moći pojaviti nepravilno držanje ili promena zakrivljenosti kičme.
Grudni koš. - Kad bolest zahvati grudni deo kičme, onda mogu biti zahvaćeni također i zglobovi između rebara i kičme. To dovodi do smanjenja pokreta rebara, a time i do širenja grudnog koša.
Njegovi se pokreti prenose na prednju trbušnu stranu, pa se zato pri disanju stomak uvlači i izvlači poput lopte. Na kraju stomak je stalno izbočen. Pluća obično ne bivaju zahvaćena, osim samo u izuzetnim slučajevima.
Zglobovi udova. - Katkada na početku, ili kasnije u toku spondilitisa, mogu biti otečeni i bolni zglobovi, napose kuka, ramena i koljena. Javljaju se bol i oteklina zgloba koje obično ne ostavljaju trajne promjene na zglobu. U retkim slučajevima može nastati ograničeno gibanje tako upaljenog zgloba. To vredi za zglob kuka koji se može potpuno skvrčiti i otežati pokretljivost. Odgovarajućim liečenjem i uključivanjem bolesnika u aktivne vežbe od početka, oštećenje zgloba bude obično lagano. U slučaju ukočenosti kuka potrebno je učiniti zglob gibljivijim veštačkom zamjenom zgloba. Time se postiže gotovo normalna i bezbolna pokretljivost u zglobu te popravlja funkcija celog lokomotornog sastava.
Druge poteškoće. - Osetljiva mjesta mogu nastati katkad i na kostima izvan kičme. To su obično mjesta na kostima na kojima se hvataju mišići i sveze gdje se zbiva upala - entezitds. Jedno od njih je peta, izazivajući bol naročito pri stajanju i hodu, a druga po učestalosti je sedne kost, čija upala izaziva veće poteškoće pri sjedenju, na tvrdom sedalu. Bolovi se mogu pojaviti iz istog razloga i na rebrima. U tom se slučaju razviju bolovi pri disanju, a najjači su pri udisaju. Smetnje se mogu ublažiti lečenjem.
Oči. - Od vremena do vremena javlja se crvenilo i bol u oku zbog upale cilijarnog tijela (šarenice). Upala oka može nastati nezavisno o bolovima u kičmi, odnosno kasnije, čak i nakon potpunog smirenja patoloških znakova na kičmi. Upala oka vrlo brzo reagira na lečenje, ali je važno da se očne poteškoće detaljno prikažu lekaru tako da bi se lečenje moglo započeti što ranije. U protivnom može najprije doći do znatnog oštećenja vida, a u krajnjem slučaju čak i do potpune slepoće.
Kakav je krajnji rezultat?
Kod različitih ljudi spondiliitis poprima različit
tok tako da ni dva slučaja bolesti nisu potpuno identična. '
U blagim slučajevima znakovi bolesti su lagani i jedva se primjećuju ili se zamjenjuju s aktivnostima (jači telesni napor) tako da je krajnji ishod dobar, jer dolazi samo do neznatna ukočenja kičme.
U drugim slučajevirna znakovi spondilitasa koji, kada se pojave, mogu trajati dugo ili postanu čak i stalni. Tada dolazi do trajne promjene na kičmi u obliku ukočenosti slabinskog dela, katkada prsnog dela, a vrlo retko i vratnog dijela kičme. U jedne četvrtine slučajeva može nastati ukočenost drugih zglobova, kukova.
Mnogi bolesnici zadržavaju telesnu aktivnost i sposobni su za posao i uprkos svome spondilitisu. Ako bolesnici uspiju zadržati svoje dobro držanje, onda čak ni njihovi prijatelji ili znanci ne mogu otkriti da se radi o spondilitisu.
Ako bolesnik povremeno i prekine rad zbog lečenja, odnosno rehabilitacije u mjestu stanovanja ili kojem Centru za rehabilitaciju, on opet postaje sposoban da obavlja ranije poslove na svome radnom mjestu. Čak i u onim slučajevima spondilitisa gdje su nastale uznapredovale promjene, koje su izazvale ukočenost uz opšte dobro zdravlje, bolesnidi se tim prije i tim više mogu vratiti telesnoj aktivnosti ako nije razvijeno loše držanje (tj- pogrbljen položaj tela).
Ankilozantni spondilitis je, prema svemu što je izneto, oblik upale, odnosno artritis koji zahvata zglobove kičme. Ta se bolest obično najprije pojavi na njenom donjem delu. Nakon razdoblja upale, koja uzrokuje bol i ukočenost u krstima i udovima, spondilitis postaje stalno prisutan. To može prouzrokovati neku ukočenost u kičmi, koja je obično bolna, ali to obično ne utiče na radnu sposobnost i na telesnu aktivnost. Savijanje kičme prema naprijed, koja najviše uteče na funkcionalnu sposobnost pokretnog sustava, može se sprečiti vežbanjem i ležanjem u prikladnoj postelji i u prikladnom položaju.
Liječenje
U deo lečenja ankilozantnog spondilitisa spada celokupna briga bolesnika o opštem zdravlju, pravilan i odgovarajući dnevni odmor i zaštita od napora dok je bolest aktivna. Lekar će bolesniku savetovati određeni program medicinske gimnastike koja će kičmu održati pokretljivom, tako da se u krajnjem razvojnom stadiju ne razvije krivo držanje -"stav skijaša" ili "pogrbljeno držanje". Različite tablete za snižavanje bolova i potiskivanje upale valja uzimati od početka bolesti, ali samo prema uputstvima i pod nadzorom lekara.
Odmor. - Kada se prepozna narav znakova na kičmi, tj. kada se postavi dijagnoza ankilozantnog spondilitisa, lekar će bolesniku dati savet i omogućiti jasniji uvid u stanje bolesti, te prema tome odrediti dužinu dnevnog odmora. Ako je bolest vrlo aktivna, a bol i ukočenost jako izražene, bolesnik može otići na bolovanje ili biti primljen u bolnicu.
